اگرچه ثابت شده‌است که متفورمین دارویی که به طور گسترده استفاده می‌شود یک درمان ایمن و موثر برای دیابت است، حتی بهترین داروها نیز گاهی اوقات عوارض جانبی ناخواسته دارند. با توجه به مطالعه‌ای که اخیرا در مجله مراقبت از دیابت منتشر شده‌است، به نظر می‌رسد که متفورمین مخاطره پایینی برای کم‌خونی متوسط ایجاد می کند. این محققان، که از دانشکده پزشکی دانشگاه داندی در اسکاتلند بودند، یافته‌های خود را بر پایه دو آزمایش کنترل‌شده تصادفی (RCT) و یک مطالعه دنیای واقعی قرار دادند.
اولین آزمایش به عنوان یک آزمایش پیشرفت دیابت یا ADOPT شناخته می‌شود. این یک مطالعه تصادفی، دو سوکور و موازی گروهی است که در سال ۲۰۰۲ آغاز شد. از این آزمایش، محققان تقریبا ۴۰۰۰ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ را شناسایی کرده‌اند. حدود یک سوم داروهای سولفونیل اوره مصرف می‌کردند که داروهای معمول دیابت هستند، یک سوم از تیازولیدین دیون‌ها (داروهایی که مقاومت به انسولین را درمان می‌کنند) و یک سوم از متفورمین استفاده می‌کردند. بعد از پنج سال پی‌گیری، محققان گزارش دادند که شانس شرکت کنندگان در گروه متفورین برای کم‌خونی تقریبا دو برابر گروه سولفونیل اوره بود. با این حال، احتمال کم‌خونی شرکت کنندگان در گروه تیازولیندیونه حتی بیشتر از گروه متفورمین بود.
دومین آزمایشی که محققان بررسی کردند، UKPDS یا مطالعه آینده‌نگر دیابت انگلستان بود، که یک کارآزمایی تصادفی چند مرکزی از درمان‌های دیابت بر روی بیش از ۵۰۰۰ بیمار مبتلا به دیابت تازه تشخیص‌داده‌شده از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۹۷ بود. این بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین مطالعه‌ای بود که تا به حال انجام شد. مقالات بسیاری با استفاده از پایگاه‌داده آن منتشر شده و مقالات بیشتری هنوز منتشر می‌شوند. نویسندگان مقاله جدید مراقبت از دیابت تقریبا ۱۵۰۰ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ را شناسایی کرده‌اند. حدود یک پنجم آن‌ها از متفورمین استفاده می‌کردند و تقریبا یک سوم آن‌ها از سولفونیل اوره استفاده می‌کردند. بقیه با انسولین یا رژیم غذایی به تنهایی درمان می‌شدند. محققان مشخص کردند که بعد از نه سال پی‌گیری، میزان کم‌خونی در گروه متفورمین ۶.۳ %، در گروه سولفونیل اوره ۱.۱ %، در گروه انسولین ۲.۵ % و در گروه رژیم غذایی ۱.۷ % بود.
محققان اشاره کردند که شروع کم‌خونی به سرعت در افراد مبتلا اتفاق افتاد. در آزمایش ADOPT، کاهش هموگلوبین (گلبول‌های قرمز خون که حاوی بیشتر آهن بدن هستند) در شش ماه اول اندازه‌گیری ثبت شد. در UKPDS، کاهش مشابهی در اندازه‌گیری سه‌ساله اول یافت شد. با این حال، در گروه ADOPT، پس از سه سال هیچ کاهشی مشاهده نشد. در UKPDS، هر چهار گروه درمانی هموگلوبین پایین تری را در سال‌های ۶ و ۹ نشان دادند. تا آن زمان تفاوتی بین مصرف کنندگان متفورمین و سایر شرکت کنندگان وجود نداشت.
در نهایت، محققان نگاهی به یک مطالعه واقعی به نام GoDARTS (ژنتیک دیابت و تحقیق در تایساید اسکاتلند) انداختند که بیش از ۲۰۰۰۰ بیمار مبتلا به دیابت نوع ۲ را از سال ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۵ به کار گرفت و اکنون در مرحله پنجم خود است. براساس اطلاعات به‌دست‌آمده از این مطالعه، هر گرم متفورمین در روز با ۲ % افزایش خطر کم‌خونی همراه بود.
محققان نمی‌توانستند توضیح دهند که چرا مصرف کنندگان متفورمین احتمال کم‌خونی بیشتری دارند. چون قبلا نشان داده شد که افرادی که متفورمین را مصرف می‌کنند تمایل به کمبود ویتامین ب ۱۲ دارند، محققان ابتدا تعجب کردند که آیا کم‌خونی ممکن است به کمبود ویتامین ب ۱۲ مربوط باشد یا خیر، اما سپس آن را رد کردند. همانطور که آن‌ها توضیح دادند، “مکانیسم این کاهش هموگلوبین نامشخص است، اما با توجه به دوره زمانی، احتمالا به دلیل کمبود ویتامین B۱۲ به تنهایی نخواهد بود”، در عوض، آن‌ها نوشتند: ” احتمال بیشتری وجود دارد که این خطر اولیه کم‌خونی با متفورمین را بتوان به اثر فوری متفورمین بر روی هموگلوبین، به ویژه با توجه به داده‌های ADOPT نسبت داد، که در آن ما تغییرات قابل‌توجهی را در شش ماه می‌بینیم.”
محققان اشاره کردند که اگر چه به نظر می‌رسد که رابطه بین متفورمین و کم‌خونی در حال حاضر برقرار است، اما تاثیر آن زیاد نیست و به هیچ وجه دلالت بر این ندارد که کسی باید متفورمین را قطع کند. براساس مطالعه انجام‌شده توسط ایوان ر.پیترسون، پزشک عمومی و استاد پزشکی دیابتی در دانشگاه داندی، ” از آنجا که مکانیسم‌های مربوط به کم‌خونی متوسط وابسته به متفورمین ناشناخته است، اثرات آن کم است و فواید متفورمین ثابت شده‌است، ما به هیچ وجه مایل به کناره‌گیری یا قطع متفورمین نخواهیم بود، حتی در بیماران مبتلا به کم‌خونی، اما در چند سال اول پس از شروع متفورمین، کاهش هموگلوبین خواهیم داشت.”
براساس مطالعه انجام‌شده توسط ایوان ر.پیترسون، پزشک عمومی و استاد پزشکی دیابتی در دانشگاه داندی، ” از آنجا که مکانیسم‌های مربوط به کم‌خونی متوسط وابسته به متفورمین ناشناخته است، اثرات آن کم است و فواید متفورمین ثابت شده‌است، ما به هیچ وجه مایل به کناره‌گیری یا قطع متفورمین نخواهیم بود، حتی در بیماران مبتلا به کم‌خونی، اما در چند سال اول پس از شروع متفورمین، کاهش هموگلوبین خواهیم داشت.”
منبع:
