“شکر” شاید برای همه ی ما یادآور شیرینی و طعم خوش باشد اما برای بیماران دیابتی تلخ است البته نه در مزه بلکه به دلیل اثرگذاری اش روی سلامتی آن ها. در واقع اصلی ترین طعمی که دیابتی ها مجبورند آن را از رژیم غذایی خود حذف و یا محدود کنند، شیرینی جات است.
اما خوشبختانه در سال های اخیر دانشمندان و محققان توانستهاند جایگزینهای مفیدی را برای شکر پیدا کنند که هم تا حدی شیرینی را برای دیابتیها به همراه داشته باشد و هم اینکه قند خون آنها را در حالت تعادل نگه دارد. یکی از این شیرین کنندههای طبیعی، استویا است. بدین منظور خبرنگار دیایتیک نیوز با مهندس امیرحسین مهدیزاده سراج، محقق و تولید کننده عصاره گیاه استویا در ایران در خصوص خواص گیاه استویا و وضعیت تولید و توزیع آن در بازار ایران به گفتگو نشسته است؛
لطفا به طور مختصر گیاه استویا را معرفی بفرمایید و در خصوص کاربرد ان به عنوان شیرین کننده توضیحاتی ارائه بفرمایید.
استویا یک نام تجاری است که از عصاره گیاه ریبودیونا بدست میآید و منبع آن آمریکای لاتین، پاراگوئه، برزیل و بولیوی است و از آنجا به اروپا و سپس به ایران وارد شد. گیاه استویا ۲۰۰ تا ۳۰۰ نوع دارد و چند نوع آن وارد ایران شده و تا آنجاییکه میدانم اولین بار در ایران شرکت گلساران در رشت آن را تولید کرد.
این گیاه روی سرما و گرمای زیاد حساس است و برای رشد نیاز به آب و هوای معتدل دارد. حدود دو الی سه بار در سال از آن برگ چینی میشود. برگش ۱۱ گلوکوزید معروف دارد به اضافهی چند تا گلوکوزید، که به تازگی کشف شده است. این گلوکوزیدها یک زنجیرهای از ملکولها هستند که در انتها یک ملکول گلوکز دارند ، مقدار بسیار کمی از آن در بدن جذب میشوند اما قند خون را بالا نمیبرد. در نتیجه استویا برای دیابت، سرطان، پوکی استخوان و چاقی و بیماری های دیگر ، بسیار مفید است. در واقع استویا شیرینی را به شما میدهد اما برای دفن در بدن به صورت چربی، جذب کبد نمیشود.
معمولا ایرانیها به دلیل مصرف زیاد نان، برنج و ماکارانی کالری زیادی یعنی حدود ۴۵۰۰ کالری در روز در رژیم غذایی خود دارند در صورتیکه استاندارد جهانی چیزی حدود ۳ هزار کالری در روز است. بنابراین این ۱۵۰۰ کالری مازاد مضر است و ما میتوانیم این مازاد را به وسیلهی یک رژیم خوب برطرف کنیم مثلا تشویق مردم به خوردن جایگزینهای شکر و خوراکیهای کم کالری که شامل استویا است.
توضیح مختصری در مورد انواع شیرین کننده های شیمیایی و طبیعی موجود در بازار ارائه بدهید.
شیرین کننده ها را به دو نوع طبیعی و غیر طبیعی یا همان غیر شیمیایی و شیمیایی تقسیم میکنند. شیمیاییها خود انواعی دارند مانند آسپارتام، اس سولفام پتاسیم، سیکلامات ، ساخارین و غیره که در نهایت سرطانزا و چاق کننده هم هستند. مقالات بسیاری وجود دارد که در مورد سرطانزا بودن و چاق کنندگی نوشابههای لایت و دایت انتشار یافته است.
بعضی شیرین کننده های طبیعی مانند توت، کشمش، عسل و خرما یافت میشود اما اینها را به شکل تنها میتوان میل کرد ولی در غذاهای شیرین مانند فسنجان، آلبالوپلو و شیرین پلو و شله زرد، فرنی و دسرهای دیگر نمیتوان از شیرین کنندههای مذکور استفاده کرد.
شیرین کنندههای قوی اکثرا شیمیایی هستند (آسپارتام:۱۸۰ برابر ، سوکرالوز:۶۰۰ برابر، ساخارین: ۳۰۰ برابر شکر قدرت شیرین کنندگی دارند) و بهترین شیرین کننده در حال حاضر استویاست چون شیمیایی به حساب نمیآید و گلوکوزید طبیعی دارد، ماده ایست که در برگ و گیاه وجود دارد و جذب خون نشده و به وسیله کبد در بدن دفن نمیشود. در حالیکه میدانیم که شکر ۱۴۳ بیماری میآورد و در سال ۲۰۱۲ بهداشت جهانی اعلامیهای ارائه داد و اعلام کرد باید کاری برای مضرات فراوان شکر کرد.
وضعیت فعلی محصولات استویا در در بازار ایران چگونه است؟
محصولات استویا در ایران بیشتر وارداتی است تا اینکه تولید داخل باشد. تعداد بسیار زیادی از باغداران با من تماس گرفتند و گفتند که ما استویا را میخواهیم بکاریم و شما به عنوان تولید کننده بخرید اما ما وقتی مشتری زیادی نداشته باشم مجبوریم محدود بخریم چون اگر زیاد بخریم ، محصول نهایی (عصاره آبی آن) به دلیل داشتن تاریخ انقضا از بین میرود (چون فقط شناخته شده نیست) لذا برای ما صرفه اقتصادی ندارد و کارخانه میخوابد. از طرف دیگر اگر عصاره را هم از چین وارد کنیم، باز به اقتصاد مملکت ضربه میزند و این باعث خروج ارز از کشور خواهد شد. (از طرف دیگر قیمت چین بالاتر از قیمت ما است و کیفیت آن کمتر از محصول ما)
متاسفانه به دلیل ناشناخته بودن استویا برای مردم، ما فقط سه روز در ماه تولید و عصاره گیری داریم. بنابراین چون به صرفه نیست که کارخانه با آن همه هزینه در طول ماه کار کند، در نتیجه به شکل حق العمل کاری فعالیت میکنیم و به روش استفاده از ظرفیت خالی کارخانهها عمل کرده و سفارش میدهیم برایمان عصارهگیری کنند.
خوشبختانه عصارهگیری در ایران پروسهی بسیار خوبی دارد و حتی بهتر از آمریکا و کانادا عمل میکنیم. چون برگ استویا دو نقیصهی منفی دارد یکی اینکه دو تا از گلوکوزیدهایش فوقالعاده تلخ است و یکی اینکه ماندگاری زیاد در دستگاه گوارش دارد ( تا مدتها شما احساس شیرینی در دهان و حلق خود میکنید).
مثلا عصارهی گل سرخ خیلی راحت در قمصر کاشان تهیه و به گلاب تبدیل میشود. اما در مورد برگ گیاه استویا اینطور نیست و وقتی عصارهگیری میشود تلخ است. در آمریکا و کشورهای پیشرفته با اسانسهای مختلف تلخی را میگیرند.
فرآوردههای شما در زمینه استویا چیست؟
ما الان عصارهی آبی استویا را داریم که با پودرهایی چون زایلیتون و سوربیتول و اریتریتول مخلوط کرده و آنها را غنیسازی میکنیم و آن را به صورت ساشه، مایع، پودر و قرص به بازار ارائه میدهیم.
چند نمونه از کاربردهای مختلف استویا در غذاها و خوراکیهای مختلف برای بیماران دیابتی را بیان بفرمایید.
در تمام غذاهایی که نیاز به شیرینی دارد، میتوانیم از استویا به اشکال مختلف استفاده کنیم. هر قطرهی استویایی که تولید میکنیم برابر با دو گرم شکر است. مثلا میگوییم اگر قرار است ۱۰۰ گرم شکر به خورشت فسنجان خود اضافه کنید، به جای این ۱۰۰ گرم شکر، ۵۰ قطره استویای داخلی استفاده کنید، هیچ طعمی غیر از شکر ندارد و بدون هیچ گونه عارضهای.
مثلا بچه دیابتی که نمیتواند کره، مربا، پنیر، خامه و بستنی و سایر غذاهای شیرین را بخورد با مصرف استویا در انواع غذاها و خوراکیها میتواند بدون نگرانی از خوردن غذاها لذت ببرد بدون اینکه قندش بالا برود. (مانند مرباهای دیابتی بدون شکر ساخته شده از استویا)
افراد علاقمند از چه طریقی می توانند فرآوردههای استویا را فراهم کنند؟
استویا در داروخانهها و بیشتر در عطاریها موجود است اما داروخانهها چون بیشتر براساس نسخه فروش دارند ، کمتر مردم از طریق داروخانه باخبر میشوند و حتی خیلی از پزشکان هم نسبت به گیاه استویا و اثراتش شناخت کافی ندارند.
ما این سالها با انجمنهای دیابت، پژوهشگاهها و دانشگاههای پزشکی صحیتها و جلسات زیادی داشتیم و با اینکه آن ها هم هیچ گونه عوارضی را در خصوص استویا ارائه ندادند اما باز هم پزشکان، استویا را برای بیماران دیابتی نسخه نمیکنند.
من به عنوان کسی که ۱۴ سال است در مورد شیرین کنندهها تحقیق میکنم و جزو یکی از تولید کنندههای فرآوردههای استویا در ایران هستم، صد درصد تضمین میکنم که اگر هر نسخهی فرد دیابتی، فشار خونی ، سرطانی، پوکی استخوانی، کبدی، کلیوی و چاقی شامل قطره و پودر خالص استویا باشد، مسلما آن نسخه در درمان بیماری ها موثر واقع خواهد شد.
استویا جای انسولین را نمیگیرد اما کمک میکند که فرد دیابتی کمتر از انسولین استفاده کند و یک مساله دیگر اینکه از نظر روحی برای بچههای دیابتی بسیار مفید است. یک مساله مهم در خصوص تهیه استویا این است که چون خوشبختانه تولید داخلی هم داریم از نظر اقتصادی نسبت به سایر شیرین کنندهها برای مردم بسیار به صرفهتر است.
همچنین استویای داخلی از نظر کیفیت خیلی بهتر از محصولات کشورهای پیشرفته است. (به تائید بسیاری مصرف کنندگان مقیم خارج که به صورت مسافری با خود میبرند و استفاده میکنند و حتی به خارجیها میفروشند).